Friday, August 31, 2012
Raga Oo Raaxo Waali ah Ka Qaado In Haweenka Ay Ka Saramaraan
Qaabka Ugu Fudud ee Bikro Jabinta Habeenka 1aad Ee Aqalgalka.
BEKRA-JEBINTA
Waxa dhab ah in aqoon la'aanta haweeneyda iyo aqoon yarida ninku ay keeni karaan xaalado murugo leh oo aynu ka tilmaameyno oo keli ah saddexdaan xaaladood.
SIDEED U DHAQMAYSAA HABEENKA AQALGALKA
DAREENKA GABADHA HABEENKA AQALGALKA
Gabadha aan bekra-jebinta wax fikrad ah ka haysan, was-waas, shaki iyo cabsiyi kama marna habeenka lala aqalgelayo. Marka aan leeyahay (fikrad) kama wado tijaabooyin hore oo ay soo martay, balse waa fikrad cilmiyeed la soo baray loogana soo sheekeeyay.
GABADHA UDHISA GACALKEEDA
GABADHA UDHISA GACALKEEDA
Gabadha intaan gacalkeeda loo guri geyn, waxaa loo baahan yahay in loo dhiso, loona naashnaasho. Saciid bin Al-Musayib wuxuu ibni Cabbaas (RC) ka weriyey inu yiri: Rasuulku (Sallallaahu calayhi wasallam) kolkuu gabadhiisa Faadumo (RC) u guurinayey Cali (RC), wuxuu haweenkii ku yiri: “Gabadheyda Faadumo waxan u guurinayaa ina adeerkay Cali. Waanad ogsoon tihiin halkay iiga taallo, waxaanan doonayaa inaan haddeer u guri geeyee, gabadhii waa taase dhisa”. Kolkaa intay Faadumo u tageen bay ugeliyeen waxay dahab lahaayeen, kuna udgiyeen waxay barafuunno lahaayeen. Muddo markuu ka maqnaa buu Rasuulku (Sallallaahu calayhi wasallam) mar labaad u galay haweenkii, markaas bay uga bexeen qolkii, waxase ku hartay gabar la oran jiray Asmaa’ binti Cumays. Rasuulka (Sallallaahu calayhi wasallam) baa markaa weydiiyey gabadhii: “Adigu tumaad ahayd?”. “Tii gabadhaada ilaalineysay baan ahay”, una raaciday: “Gabadha habeenka la aqalgelinayo waa in ay qof dumar ihi la joogto u adeegta, hadday dan yeelatana ufulisa”. Markaas buu Rasuulku (Sallallaahu calayhi wasallam) ugu duceeyey: “Eebe hortaada, gadaashaada, midigtaada iyo bidixdaada intaba sheydaan haka ilaaliyo”.
Haddaba, gabadha habeenka aqalgalka waa in inta si wanaagsan loo dhiso, la raaciyaa gabar kale “Malxiisad” ninka guriga ugu gelisa, una bandhigta qurux jirkeeda wixii ku qarsoon, iyadoo mar lugeheeda tusta, mar gacmaheeda, mar wejigeeda marna dahabka dusheeda ku raran, si uu isha uga buuxsado ugana dhergo intaanba gogol iyo galmo la isla gaarin. Waxaa weliba habboon in ninka xaaskiisa loo aqalgeliyo habeenkii kolkay dunidu degto dadkuna jabaqda dhigo.
DARDAARANKA HOOYADA HABEENKA AQALGALKA
Hooyo. 1: (Gabadheydiiyeey, waxaad ka baxday guri aad baratay una baxday gogol iyo nin aanad garanayn. U noqo dhul, samo hakuu noqdee. U noqo dhab, udub dhaxaad ha kuu noqdee. U noqo jaariyad, addoon ha kuu noqdee. Ha isku nabin yaanu ku nicine, hana ka fogaan yaanu ku hilmaamine. Hadduu kuusoo dhowaado u dhowow, hadduuse kaa meero ka fogow. Ilaali sankiisa, dhegihiisa iyo indhihiisa. Yaanu kaa urin udug mooyee, yaanu kaa maqal hadal mac mooyee, yaanunna kaa dhugan dhalaal iyo qurux mooyee).
Hooyo. 2: (Gabadheydiiyeey, waxaad ku socotaa nolol cusub… Nolol aanu boos uga bannaaneyn hooyadaa, aabbahaa, iyo walaalahaa toona. Waxaad noqoneysaa xaas uu qabo nin aan dooneyn inay cidi kula wadaagto, xitaa hadday ciddaasi ahaan lahayd kuwii ku dhalay iyo kuwii kula dhashay.
Gabadheydiiyeey, ninkaaga u noqo naag iyo hooyo labadaba. Gaarsii heer uu aamino in aanay cid aan adiga ahayni jirin, mar kastana xusuusnow inuu nin (nin kasta) yahay carruur caga weyn, hadal macaan kan ugu yarina uu ka farxinayo. Yaanu kaa dareemin murugo iyo in guurka uu ku guursaday aawgii aad reerkaagii uga soo fogaatay, illayn isaguba waxa uu ka soo tegay gurigii aabbihii iyo reerkiisiiye. Ha yeeshee farqiga idiin dhexeeya adiga iyo isagu waa uun farqiga u dhexeeya nin iyo naag oo naagi mar waliba waa ay ka beer jilcan tahay kagana xiiso badan tahay ninka xagga waalidkeed iyo gurigii ay ku dhalatay, ku barbaartay waxna ku baratay. Waa inaad la qabsataa nolosha cusub iyo ninka cusub oo laga billaabo maanta noqday ninkaagii iyo carruurtaada aabbohood.
Gabadheeydiiyeey, waa kaa mustaqbalkaagii waana kaa gurigaad adiga iyo ninkaagu wada dhisateen, aabbahaa iyo hooyadaana ka soo qaad wax tegay. Ku oran maayo iska illow aabbahaa, hooyadaa iyo walaalahaa, haddaad adigu illowdana iyagaanba ku illoobi karin, waxanse kaa codsanayaa in aad ninkaaga jeclaatid, isu qurxisid, isagana u joogtid, weligaana maandhey iska ilaali masayr haddii kale furriin meel kuuma jiro).
Hooyo. 3: (Gabadhaydiiyeey, maal badni waalidkeed hadday gabari nin kaga maarmi lahayd adaa ugu horreyn lahaa, balse haddaynu dumar nahay rag baa naloo abuuray, sida raggaba annaga naloogu abuuray.
Gabadheydiiyeey, waddankaad ku dhalatay iyo gurigaad ku barbaartay waa tanoo waad ka baxaysaa, adoo aadaya dal aanad aqoon iyo nin aanad u baran la dhaqankiisa, ee maandhey u ilaali toban umuurood:
- Ta koowaad iyo ta labaad: Ku qanac wuxuu ku siiyo kana maqal wuxuu ku yiraahdo, maxaa yeelay qanaacada qalbigaa ku qabooba, maqalka ninkana rabbi baa raalli ka noqda.
- Ta saddexaad iyo ta afraad: Halka ishiisu qabanayso la soco, halka sankiisu urinayana ogoow, oo yaanay ishiisu qurux mooyee wax kale qaban, sankiisuna udgoon mooyee wax kale urin.
- Ta shanaad iyo ta lixaad: La soco waqtiyada uu wax cuno, uguna dadaal degganaanta waqtiga uu hurdo, maxaa yeelay gaajadu way gubtaa, hurdada oo lagu bar gooyaana way ka caraysiisaa.
- Ta toddobaad iyo ta siddeedaad: U dhowr guriga iyo maalka haku qaddariyee, una daryeel qaraabada iyo ubadka maamul aqoon iyo marwanimo hakuu qiree.
- Ta sagaalaad iyo ta tobnaad: Sir haka bixin yaanu kaa sad goosane, amarna haka diidin yaanu intuu kuu xanaaqo ku diline. Ha farxin isagoo murugeysan, hana ismurjin isagoo faraxsan).
DARDAARAN AAN DIIN LOO EEGIN
Waxa la arkaa waqtiyadaan dambe in dad badan oo isdooranayaa ay isku doortaan muuqaallada dibadda sida: muuqaalka iyo midabka jirka, timaha, eegmada, iwm., iyaga oon ka eegin qofka ay dooranayaan dhanka sifooyinka nafsiyeed iyo dabeecadeed oo iyagu ah kuwa nolosha qoys u horseeda farxad, raynrayn, raaxo iyo murugo la'aan.
Haddaba waa in rag iyo dumarba aan la isku dooran muuqaalka kore oo qura, balse lagu doortaa qofka shakhsiyaddiisa, sababta oo ah muuqaalku waa mid ku xiran da'da qofka oo baaba'aya. Tusaale ahaan, gabar ku fekeri jirtay inay hesho wiil dheer, jirkiisu dhisan yahay, lebbis qurxoon, taajir ah iwm., haddii ay hesho wiilkii ay ku riyoon jirtay una haysatay inuu noqon doono wehelkeeda adduunyada (isna uu ku doortay sifooyinkii ay ku dooratay kuwa la mid ah), kolka ay aqalgalaan oo dabeeto inta ay ka dheregto sifooyinkiisa dibadda, u baahato dadnimadiisa gudaha ayna markaasi ka weydo, waxay billowdaa inay dareento dhibaatooyin aanay hore ugu xisaabtamin iyo inaysan raalli ahayn. Haddaba kolka aad dooranaysid kan kula wadaagaya nolosha, waa in aad ka eegto oo qiimaysid gudihiisa iyo dibaddiisa labadaba oo uusan kugu noqon (afka malab uur minshaar).
Gabadhu inta aysan isku indha tirin jacayl, waxa loo baahan yahay inay ogaato ruuxa ay laabteeda u furaysaa inuu noqon doono kan ay isla billaabi doonaan socdaal nololeed jiraya ilaa ay geeriyi kala geyso. Waa inay maskaxda ku haysaa in doorashadeedaasi ay tahay imtixaan ay geleyso inta ay nooshahay kan ugu adag, sidaasi daraadeedna ay isugu geyso wax allaale waxay xeel iyo khibrad leedahay siday u darsi lahayd dabeecadda iyo shakhsiyadda gudaha ee qofka ay dooranayso.
Waxaa laga yaabaa in qofku aragtida guud ka caafimaad qabo, balse uu hoosta ku wato cudurro xunxun sida Jabtada amaba cudurrada kale ee waqtiyadaan dambe ku caan baxay dunida kuna qarsoon xubnaha taranka, kuwaasi oo ay khatartoodu badan tahay gaar ahaan kolka ay hayaan haweenka. Waxa laga yaabaa in Jabtada kolka la iska daaweeyo ay dusha ka bogsooto, balse ku qarsoon tahay jirka hoose ilaa ay maalin maalmaha kamid ah u gudubto maskaxda keentana cudurro Eebbe kaa haayo, iyada oo weliba u gudbaysa qofka aad isqabtaan iyo carruurta intaba. Cudurka Qaaxadu isna waxa uu leeyahay natiijooyin kuwaasi la mid ah, waxaana waajib ah in arrimahaasi oo dhan maskaxda lagu haayo marka la dooranayo lammaanaha nolosha.
KHIDBADA
Khidbada haddaynu ka eegno dhanka diinta Islaamka iyo dadkii hore, waxa ahayd sidatan: wiilku dumar buu dirsan jiray uga warkeena inanta akhlaaqdeeda iyo gaarinimadeeda. Hadduu la dhaco wanaagga laga soo sheego iyo warbixinta laga keenana, duqay buu kaxaysan jiray amaba keligii bixi jiray oo intuu aabbeheed u tago guurkeeda weydiisan jiray. Kolkaana aabbuhu hadduu ku qanco wiilka diintiisa iyo edebtiisa, wuxuu la tashan jiray inanta iyo hooyadeed, hadduu oggolaasho ka helana halkaa ayuuba ku bixin jiray. Gabadha markaa inta la mehriyo ayaa ninkeeda la daba dhigi jiray, waxayse ahayd hadduu sidaa dalbado. Haddii kale intuu halkuu kasoo doolay u noqdo ayuu kolkuu guri diyaarsado soo doonan jiray laguna dari jiray.
Maanta khidbadu waxa weeye xaflad faraxeed duunyo badani ku baxdo dad badanina isugu yimaado, dabeetana wiilka iyo gabadha oo si fiican loogu soo lebbisay gacmahana ishaystaa intay ku soo baxaan dadka xafladda kasoo qaybgalay, hortooda isku weydaarsada farraanti ka dhigan heshiis dhexmara labadooda oo ah inay isguursan doonaan, waxayna dhab ahaantii u egtahay heshiis ganacsi labada dhinac mid loogu xajinayo kan kale, waana arrin aan diin wax sal ah ku lahayn.
Hablaha qaar khidbadu waxabay u tahay dareen iska sara marin ay iska sare marinayaan kuwa kale ee aanay weli duruuftu u oggolaan in dadku isugu yimaado uguna alalaaso xafladda khidbadooda. Waxa iyana jirta in khidbado badani ku dhacaan si degdeg ah, si waddada looga xiro loogana boos qabsado kuwa tartanka kula jira gabadha ama wiilka. Dhallinyaro badan baa hablaha ugu ballan qaada guur, si ay uga haqab tiraan rabitaankooda jinsiyeed dabeetana ka baxa ballantii ay ku galeen afar indhood hortood. Kol haddayse khidbadu ku dhacayso dadka oo dhan hortooda, ceeb bay ku noqonaysaa iyo sharaf dhac haddii intuu gabadhaasi ku ciyaaro dabeeto isyiraahdo fasakh (kabax) khidbadaasi sabab la'aan.
Tijaabooyinku waxay caddeeyeen in khidbada ay ku xigsato galmadu iyada oon la gaarin meher iyo aqalgal, ay inta badan ku dhammaato kala tag. Khidbadaha qaar baa ku dhaca xaalad qooq iyo kacsi iyo dhaar inayan weligood kala harin, iyada oon wax hordhac iyo ka fiirsi ahi ka horreeyn, sidaasina intay u hoggaansamaan kacsi iyo rabitaan aan xad lahayn, daqiiqad kadib ka shallaayaan wixii ay daqiiqad kahor ku dhaqaaqeen. Gabdhaha qaar baa kolka ay hoosta ka galaan wiilka ay jecel yihiin uu soo weeraraa dareen kacsi aan xad lahayni, dabeetana awoodi waaya inay (maya) yiraahdaan iyaga oo miyir iyo dhimirba beela, sidaasina ay ku dhacaan heshiisyo aan weligood dhaboobayn iyada oo weliba aan la joogin meel laga noqdo.
Gabadhii khidbadeeda fasakhda mujtamacaadka reer barigu waxay ku eegaan il liidiseed, taasi oo ah dulmi la jideeyey waqti fog. Fasakhidda khidbadu amaba haddaynu si kale u niraahno ka bixitaanka ballantii ahayd in la isguursan doono waxay xummeysaa sumcadda gabadha. Waxa intaa dheer in mujtamaca iyo cid kasta oo doonta inay gabadhaasi dib u doonato labaduba u arkaan inay tahay garoob, si kastaba gabadhaasi ha u jeclaato khadiibkeeda cusub, daacad iyo raaliyana ha ugu ahaato eh.
Dalalka aan diinta Islaamka ku dhaqmin qaarkood waxay khidbadu uga dhigan tahay xarig sharci ah, khadiibadduna waxay leedahay xuquuq u dhiganta tan ay leedahay haweeneyda la qabo iyo weliba xuquuqda uurjiifka caloosheeda ku jira haddii ay u oggolaato khadiibkeeda inuu u galmoodo intaanay aqalgelin. Waxa caadi ah inaad dalalka caynkaasi ah ku aragtid nin iyo haweeney isu dhalay laba iyo saddex carruur ah oo la leeyahay caawa ayuu dhacayaa nikaaxii iyo aqalgalkoodii. Waxa taasi ka yaab badan in dalalka qaar aanayba labada qof isguursanaynin ilaa iyo inta ay ka hubsanayaan inay carruur isu dhali karayaan, iyaga oo isla noolaanaya ilaa iyo intay dhawr carruur ah isu dhalayaan, markaa dabadeedna aqalgal iyo xaflad yaab leh loo dhigayo.
GAYAANKAA GUURSO
Arrimaha loo baahan yahay in ahmiyad la siiyo kolka la dooranayo lammaanaha nolosha waxa ugu horreeya diinta iyo dabeecadda sidaynu horeba usoo sheegnay, waxase aan la inkiri karin inay jiraan umuuro kale oo iyaga laftoodu ahmiyaddooda leh, waxaana kamid ah farqiga u dhexeeya da’da ninka iyo da’da inanta uu guurkeeda doonayo
Abuubakar (RC) iyo Cumar (RC) ayaa mid waliba goonidiisa usoo doontay Faadumo binti Rasuul (Sallallaahu calayhi wasallam), markaas buu Rasuulku (Sallallaahu calayhi wasallam) mid waliba goonidiisa ugu sheegay inay gabadhu yartahay. Ha yeeshee kolkuu Cali (RC) soo doontay, waa uu siiyay, waxanay culimada qaar taa ku micneeyeen in Rasuulku (Sallallaahu calayhi wasallam) doonayey inuu gabadhiisa u guuriyo nin ay isku da’ dhowyihiin, waxana markaasi Faadumo (RC) ay jirtay shan iyo toban sano iyo shan bilood, halka uu Cali (RC) ka jiray koow iyo labaatan sano iyo afar bilood.
Waxaa laga yaabaa inuu maskaxdaada ku soo dhoco guurkii Rasuulkeenna (Sallallaahu calayhi wasallam) iyo Sayidah Caa’ishah (RC) oo iyadu aad uga da’ yarayd Rasuulka (Sallallaahu calayhi wasallam), ha yeeshee qoraaga kitaabka (Tuxfatul-Caruus) Maxamuud Al-Istambuuli waxa uu ku doodayaa in umuurtaasi aanay ahayn mid lagu dayan karo sababahaan soo socda awgood:
- Dadnimada Rasuulka (Sallallaahu calayhi wasallam) oo dadnimo qof lala simaahi jirin, taasi oo keentay inay Caa’ishah farxad kula noolayd, isagana ka door bidday nin kasta oo dhallinyaro ahaa oo soo doontay.
- Ulajeeddada siyaasadeed ee ka dambeysay arooskaasi oo loola jeeday in dhidibbada loo aaso xiriir dhexmara Rasuulka (Sallallaahu calayhi wasallam) iyo Abuu-Bakar Al-Siddiiq (RC) oo saaxiibtinnimada soojireenka ah ee ka dhexeeysay asaga iyo Rasuulka (Sallallaahu calayhi wasallam) ka sokow, kamid ahaa hogaamiyeyaasha Carabta, loona fududeeyo maslaxadda ka dhaxaysay labadooda, maadaama uu Abuu-Bakar mar waliba tegi jiray guriga Rasuulka (Sallallaahu calayhi wasallam) si dardarsiimo loo geliyo Dacwada Islaamka.
- Caa’ishah oo ahayd qof aad u diin badan, marnabana aan cabsi looga qabin inay gef ka geysato guurkaasi.
- Rasuulka (Sallallaahu calayhi wasallam) oo la siiyay awood ragannimo u dhiganta afartan ragga Saxaabadiisa ah awooddood sida ku soo aroortay Xadiiska Saxiixa ah)
D.Dhammaad faalladii Istambuuli.
Gabar baa gabar weydiisay: Naa rag kee baad ugu jeceshahay?. Markaas bay tiri: “Waxaan ugu jeclahay ger caddaale, guunyo badane, gaajo gooye, kuu garaabe, ku garab taagne, gef ka dheere, garoor ma daadshe, gaawe carafle, gaari farasle, gaarka haaye, deris gargaare,,,, ee adiguna”. Markaas bay ugu jawaabtay: “Anna Gar madoobe, geed walwaale, garruun weyne, gujo kulule, gunta ku geeye, kuna gufeeye, gidaarra jeexe, gurxan badane, gebagebeeye, gacan sarreeye, gam’i waaye,,,, kaas baan u jeclahay ee aniga iyo adiga teennee caqli badan?”
Sida ninkuba u jecelyahay inuu guursado gabar da’ yar, qurux badan, caqli badan, dhawrsan, asagana jecel oo dhaqaalaysa, ayay gabadhuna u jeceshahay in loo guuriyo wiil da’ yar ama aan wax badan ka durugsanayn, qurux badan, caqli iyo ragannimo badan, dhawrsan oo iyada uun ku kooban, deeqsina ah.
Waxaa la yiri: Nin gaaban oo fool xun baa wuxuu qabay gabar qurux badan. Maalin buu usoo galay ayadoo si fiican isu qurxisay. Markaas buu isha la raacay awoodina waayay inuu ka jeesto. Markay aragtay siduu u eegayo bay tiri: “Maxaa kugu dhacay?”. “Wallaahi aad baad u qurxoonaatay”. Markaas bay tiri: “Ku bishaareyso inaan aniga iyo adiguba Janno geleyno”. Suu weydiiyey: “Oo xageed ka ogaatay?”. “Anoo kalaa lagu siiyey markaas baad shukriday, adoo kalena waa la’i siiyey markaas baan sabray, qofka shukriya iyo ka sabraana waa ehlu janno” bay hadal ugusoo jartay.
Waxaa la yiri: Nin baa asagoo faras fuushan waxaa kahor timid naag uusan quruxdeeda ayadoo kale hore u arag. Markaas buu ku yiri: “Hadduu nin ku qabo Eebbe hakuu barakeeyo, haddii kalese ii sheeg”. Markaas bay ku tiri: “Maad iska kay dhaaftid wax aanad jeclayn baa igu yaalle”. “Maxaa kugu yaal?”. “Madaxayga cirraa ku taal”. Intaa markuu maqlay buu faraskii saynta u rogay si uu u dhaqaaqo, waase ay joojisay, oo intay timeheedii hagoogta ka qaadday tustay, mise waaba timo madowgooda wax lagu mitaalo aan la arag. Waxayna ku tiri: “Wallaahi inaanan weli labaatan jir gaarin, ha yeeshee waxa madaxaaga iiga muuqatay cirro, waxana aan rabay inaan ku tuso in annaguba aan idinku nacayno waxa aad nagu nacaysaan”.
Ugu dambayntii, waxaa lagama maarmaan ah inuu jacayl jiro amaba israbitaan ka dhexeeya labada ruux ee guurka u sharraxan, ha yeeshee jacaylka laf ahaantiisa ma aha in laga dhigto yool, balse waa inuu ahaadaa waddo xaaran oo loo maro hadaf ka weyn oo ay labada qof hiigsanayaan. Gabadha aad guursigeeda dooneysaa ma tahay haddaad guri gashaan (waa siday kuula muuqato eh) mid ay naagnimadeedu ku qancin doonto? Ma tahay mid loo daayey agaasin guri, garaneysana rag waxa u roon iyo waxa ka reebban?.
RAG MAXAA LAGU RAACAA?
Diinteenna Islaamku waxa ay xaddidday laba shardi oo haddii ninka laga helo ay tahay in markaa inanta uu soo doontay loo guuriyo, labadaasi shardi oo kala ah; Diin iyo Dabeecad. Rasuulka suubbani (Sallallaahu calayhi wasallam) waxa uu xadiis ku leeyahay: (Hadduu idiin yimaado nimaad diintiisa iyo dabeecaddiisa u bogtaan u guuriya, haddii kale xumaan iyo dhibaato weyn baa dhulka ka dhacaysa). Xadiiska waxaad ka garan kartaa in dabeecadda qofku aanay ku xirnayn diintiisa, maxaa yeelay si kasta oo qofku uu diinta u yaqaan, haddana dabeecad wanaagga, degganaanta iyo qabowga iyo waa loo kala dhashaa dabeecad xumida, xanaaq dhowaanta iyo kulaylka joogtada ah.
Rasuulku (Sallallaahu calayhi wasallam) kuma aanu soo hadal qaadin xadiiskiisa qurux iyo maal looga baahan yahay ragga guurdoonka ah toona. Haddaba sababtu waxa weeyaan, aynu ku horreeyno quruxda eh, ninka ragga ah waxaa qurux ugu filan ragannimadiisa, oo kol hadduu waxgarad yahay, geesi yahay, caqli iyo kartina leeyahay, waxay ila tahay qurux ay dumar ku raacaan oo u harsani ma jirto. Dhanka kale, marka diinta Islaamka laga hadlayo, maalku kamid ma aha shuruudaha guurdoonka lagu xiray. Ninkii diin (aqoon iyo ku dhaqan) iyo dabeecad wanaag isku darsada, Eebbe asagaa xagga maalka ka kafaalad qaaday. Waxana taasi marqaati ka ah Aayadda oranaysa: (Hadday sabool yihiin eebbe asagaa deeqdiisa ku hodminaya).
Waan waayay waana ka sabray mana filayn inuu nool yahay
“Waan waayay waana ka sabray mana filayn inuu nool yahay laakiin alla mahaddii waan helay isagoo nin wayn ah oo leh xaas,waxaana la indha belay murugada aan ka qaaday wayn tiisa” ayay sheegtay hooyada dhashay ismaaciil ibraahiim cabdi.
Waxaa sidoo kale hadashay hooyada soo korsatay oo lagu magacaabo xabiibo maxamuud oo iyana sharaday halka iyo goorta ay heshay inankani “isga oo caruur yaryar kula cayaaraya isgoyska fagax ayaan helay goor galab gab sanadku marku ahaa 1992dii waana iska korsaday illaa intaasna aniga ayuu ila noolaa”sidaa waxaa yiri hooyada soo korsatay.
Sidoo kale waxaa kawaramay dareenkiisa ku aadan dib u hana shada qoyskiisa Ismaaciil Ibraahiim cabdi “waxaan aad ugu faraxsanahy inaan dib isuhelno qoyskayga oo aan ka maqnaa muddo dhan 20sano waxaana walwal ka qabay inaan heli doono iyo inkale.
Waxa ay ku soo beegmaysaa is helidda qoyskan kala maqnaa muddada 20ka sano ah iyadooy qoysas badan oo Soomaali ah ay isku la’yihiin gudaha waddanka iyo dibaddiisaba kaddib markii ay kala habaabiyeen dhibaatooyinka ay sababeen dagalada sokeeye.
waxaa la iga doortay Chinese iyo Jameykaan
Waxaan ku dhashay magaaladda caasimadda ah ee Muqdisho, sanadka markuu ahaa 1980-kii, waxaa nasiib u yeelanay dhamaan aniga iyo qoyskayga inaan soo caga dhigano dalka Ingiriiska horaantii 1992-kii. Isla sanadkaas waxaan magaaladda London ka bilaabay waxbarashadayda ilaa heerka Jaamacadeyda aan kusoo qaatay London.
Markii aan dhameeyay dugsiga sare ayaa waxaa go aan ku gaaray inaan barto caafimaad, waxaana ka bilaabay Emperial College, nasiib wanaag waxaa ku bartay Hoodo, wax Soomaali sheegta aniga iyo Hoodoo o kaliya baa ka dhigana. Hoodo waxaan ka caawin jiray waxbarashada iyo leyliyada la inoo diri jiray. Mararka qaar waxaa dhici jirtay inaan aadi jiray guriga Hoodoo o aan halkaasi kaga caawin jiray. Xaqiiqdii anigu waan ka helay Hoodo, ileen qof walba wuxu lee-yahay dooq, aniguna dooqeyga ayay noqotay, Waayo waa gabar edab leh, dabeecad leh, Anna aad i xiiseyn jirtay, hase yeeshee qalbigayga mar walba waxa ku taagneyd Hoodo haku dhihin waan ku caashaqay ama waan ku jeclahay.
Maxaa yeelay waxaa inaga dhaxeysay walaaltinimo, aniguna waxaa diidi jiray in ay qalad iga fahanto, xilligii gab-gabada ee waxbarashayda, ayay igu tiri sidee u aragtaa haddii aan arin ku sheegto, anigoo yaaban misa-na leh taloo maxay ku dhihi doontaa ayay igu tiri (Anigu waxan ahay naf ku calmatay aad baana kaaga helay, waxaana doonaayaa mustaqbal inaan wada yeelano), aad baan u farxay waayo arin igu taagneyd ayay i fududeysay. Sidii ayuu ku bilowday caashaqeynii. Mudo kadib waxbarashadii ayaa inoo dhamaatay, Hoodo ayaa waxay igu tiri Aabe iyo Hooyo waxan u sheegaayaa inaan isjacel nahay ee iga soo doono, fadlan u kaalay reerka.
Aniguna waan ka aqbalay, arintii waxaan u sheegay Hooyadey bacdamaa aan iyada la-noolahay, wey iga ogolaatay balse maysan ii sheegin qoyskayna in ay Soomaalidu heyb soocaan. Waxaan imid gurigii Hoodo, aad ayay ii sugaayaan waalidka dhalay Hoodo, hase yeeshee Hoodo maysan u sheegin waalidkayda ninka soo doonanaayo aniga inaan ahay, iyadoo rabtay in ay uga dhigto mid lama filaan ah.
Meeshii ayaa ku wada kaftanay qoyskii dhalay Hoodo, balse mushkilada ayaa waxay timid kadib markii uu odayga igu dhahay nin yahow waxaa fiican in lees barto, ee inoo sheeg cida aad tahay, markaas baan ugu jawaabay Adeer Madhibaan baan ahay, odaygii waxaan ka dareemay wiji gaduud iyo farxadii faraha badneyd ee uu markii dhex dabaalanaayay oo ka tagtay, hase ahaatee wuxuu igu yiri adeer waan kaasoo tashan doonaa.
Arinkii waxaan u sheegay Hooyadee, iyana waxay i sheegtay reerka aan dhalanay in la-yaso, markaas ayaa ku dhahay Hooyo soo Soomaalida maaha dad madow oo hadana Islaam sheegta, maxay ina dheer yihiin, waxay ila noqotay Yaabka Yaabkiisa.
Dood dheer kadib waxaan ka war helay 3 cisho kadib Hoodo Hargeysa ayaa loo-diray waan iska ooyay madaxa ayaa iskakey xanuunay, sababta aan u ooyay waa maxay, waayo waxaan ahay naf wax jacel, waxaan ku sigtay Hargeysa inaan uga daba tagay, balse waa Su aalee Hargeysa yaan ka aqaanaa? Dabcan cidna, sababtoo ah waxaan ahay nin Qurbaawi ah. 1 sano kadib anigoo magaaladda dhex socda welina ay Hoodo iga dhex guuxeysa ayaa waxay indhahaygu qabteen Hoodo, waanu iswareysanay Hoodo durbadiiba Ooyin aanan caadi aheyn ayay ku dhufatay, xilligaas waxaa inoo dhawaa Baar kafee (Coffee) laga qabo, meeshii ayay igu warantay, waxayna igu tiri (Aabe wuxuu igu yiri intaandMadhiban guursan laheyd ii keen Nin Chinese ama Jameykaan ah, waan ku qalaayaa haddii aad i keento nin Madhibaan ah).
War Ileen Taloow yaa arkay, anigoo nin Muslim ah, welibana Somali ah, weliba isku dhaqan isku luqad nahay, ayaa waxaa la iga doortay Chinese iyo Jameykaan, war xagee u soconaa war Yaa Alle yaqaano.
Hoodo waxaan ku dhahay waxaan wax u baranaayay nolol macaan aniga inaan ku nolado mana doonaayo, qalalaaso guri ku dhisan, cafis iyo Musaamax ayaa iga tahay baan ku iri, sidee ayaa uga soo dhajaajiyay. Kiligee ayaa meel fadhiistay waxaan isweydiiyay war maxaa la dinka heystaa, maxaa sameyseyn, isku dhaqan aya tihin, isku Diin ayaa tihiin,
Isku luqad iyo midib wadaag baa tihiin. Si walbo ayaa u fikiray waxaa i soo baxday Gabar Somali danbe inaanan jeclaan, xilligaas waxaa jirtay gabar u dhalatay dalka Spain oo jaamacadda ka wada qalin jibinay hase ahaatee aad bay i jecleyd, iyadii ayaa guursaday.
Waxaan ka shaqeyn jiray UCL Hospital waxaa shaqo laga siiyay Hoodo qeybta caruurta, waanu iswareysanay waxaan weydiiyay in ay guursatay iyo in kale, hase ahaatee waxay i sheegtay in ay guursatay nin Urdun ah ayna u dhashay hal wiil, waxay kaloo intaasi ay ii raacisay hada in ay kala tageyn. Waxaan weydiiyay bal sababta u geysay in ay guursato nin Urdan ah, hase yeeshee waxay i sheegtay in ay kor u dhaaftay 30 sano aysan jirin cid guursan laheyd. Sidoo kale iyana waxay i weydisay bal inaan guursaday iyo in kale waxaan u sheegay inaan guursaday gabar Muslimaad ah oo u dhalatay Spain oo isku fasal wada ahaan jirnay, waxaan kaloo u sheegay hada in ay i dhashay 3 caruur ah.
Hadaba aan weydiiyo Soomaalida, war anaga maxaa nalagu yasaa? Maxaase dadku ina dheer yihiin? Maxay waalidiintu iskugu diidaan laba walba oo is-caashaqda ama isdooneysa?
Dhamaad
Thursday, August 30, 2012
Sad love Letters
---------------------------------------------------------------------------------------------
You hurt me so bad, You even made me cry
All I ever wanted was for you to love me
For you to give me a try
---------------------------------------------------------------------------------------------
No guy is worth your tears & when you find one that is, he won't make you cry.
---------------------------------------------------------------------------------------------
If I write you a song, will you listen?
If I make you dinner, will you eat it?
If I give you my heart, will you take it?
If you break my heart, will you fix it?
---------------------------------------------------------------------------------------------
I cry for the times that you were almost mine.
I cry for the memories I've left behind.
I cry for the pain, the lost, the old, the new.
I cry for the times I thought I had you.
---------------------------------------------------------------------------------------------
Should I smile because we're friends or cry because that's all we'll ever be?
---------------------------------------------------------------------------------------------
It takes only a minute to get a crush on someone, an hour to like someone, and a day to love someone but it takes a lifetime to forget someone.
---------------------------------------------------------------------------------------------
Sometimes I wish I was a little kid again... Skinned knees are easier to fix than broken hearts!
---------------------------------------------------------------------------------------------
You never know what you have until you lose it.
---------------------------------------------------------------------------------------------
My heart was taken by you, broken by you, and now it is in pieces because of you.
---------------------------------------------------------------------------------------------
If you love me like you told me, please be careful with my heart; you can take it; just don't break it or my world will fall apart.
---------------------------------------------------------------------------------------------
Don't cry over anyone who won't cry over you.
Romance Love Letters
---------------------------------------------------------------------------------------------
I love my life because it gave me you
I love you because you are my life
---------------------------------------------------------------------------------------------
When you see a falling star to night, make a wish, it will come true because I wished and I found you.
---------------------------------------------------------------------------------------------
If I had to choose whether to breathe or to love you, I would use my last breath to tell you that... I love you.
---------------------------------------------------------------------------------------------
They say you only fall in love once, but that can't be true... Every time I look at you, I fall in love all over again.
---------------------------------------------------------------------------------------------
I'll love you until the day after forever.
---------------------------------------------------------------------------------------------
It's magic each time we hold each other, each time we cuddle, and each time we kiss. I feel goosebumps all over again. I never want to let you go for fear of losing you, so I just hold on a little bit tighter each day, refusing to let go. You will never know the warmth I feel inside me when I'm with you. You're all I ever wanted.
---------------------------------------------------------------------------------------------
When I first saw you, you took my breath away.
When you first talked to me, I couldn't think.
When you asked me out, I couldn't respond.
When you touched me, I got shivers all through my body.
And when we first kissed, I floated away in my dreams.
---------------------------------------------------------------------------------------------
Meeting you was fate, becoming your friend was a choice, but falling in love with you was beyond my control.
---------------------------------------------------------------------------------------------
You may not love me like I love you,You may not care for me like I care for you But if you ever need me, I will always be around for you.
---------------------------------------------------------------------------------------------
I love being loved by you.
---------------------------------------------------------------------------------------------
I wish dreams were like wishes, and wishes came true, cause in my dreams I'm always with you.
Maah Maahyo Xarafka ( E )
.
1. Erray nimaan dhaafin odday ma dhalin.
2. Ey is cunaysaa waraabe iskama celiso.
3. Eydin geel kolba waa ninkii ku danbeeya.
4. Eygii oo laf diiday ma noola.
Maah Maahyo Xarafka ( O )
.
711. Ood is qabsatay maroodina way qarisaa.
712. Ood kaa dheeri kuma dhaxan tirto.
713. Ood qaadis iyo jiidis waa isla guri geyn
714. Oodi siday u kala sarreeysaa loo kala guraa
715. Oodo dhacmeed siday u kala sareeyaan baa loo kala guraa.
Maah Maahyo Xarafka ( U )
.
830. Ul jiiftaa ma jabto.
831. Umili ilawshiinyo dhaw.
832. usha intay qoyan tahay ayaa la toosiyaa.
833. ushaada nin aad ka qaadi kartaa loo dhiibtaa.
834. Uur mudane iyo uur Berde, midna lama baadho.
Maah Maahyo Xarafka ( i )
.
407. ibtilaysan ayaa belaayo tilmaanta.
408. Il ibtilaysan ayaa balaayo tilmaanta
409. Illeyn doqoni qiiq kama kacdee daamankey meer meerisaa.
410. In habari gasho, hali ma qaado.
411. inantay hooyadeed hadhuudhka tuntaa iyana haadintay barataa.
412. Inantii hooyadeed hadhuudhka tuntaa, iyana hufkiyo haadiskay barataa.
413. indho is jecel isma eegi karaan.
414. inneen daaman nool ma daalaan, oo dad baan nahay kaama daayaan.
415. inta aanad falin ka fiirso.
416. Inta gaari la doon-doonayo, ayaa goombaar wiilkeedu ciidamiyaa.
417. Inta Jiillaal loo adkaysto, jir looma adkeysto
418. Intaadan falin ka fiirso
419. Intii orod jirey, kuftinna way jirtey.
420. irrid af ma daboole ee ood baa daboosha.
422. ishaadaa kuu macalin ah.
423. ishaadu waa kula da' dhegtaaduna way kaa da'wayn tahay.
424. Ishaaduna waa kula fil, dhegtaaduna way kaa weyntahay
425. Ishiisa laga gartaa, Ushiisa lagu tumaa.
426. Isla weyn, dooro weyn.
427. isma hubsato aroorkeeda ka mashxaradaa la yidhaahdaa.
428. Isma'og aqalkiibay aslaysaa.
429. Isu qabe aan loo qabin.
Maah Maahyo Xarafka ( H )
.
226. haad habeen kacay waxbaa kiciyey.
328. haani guntay ka tolantaa.
329. habaar waalid ma hadho.
330. habar baas inan baas bay ahayd.
331. Habar caal weydey durey bay hafartaa
333. habar dhali wayday aleelo ku waalatay.
334. Habar fadhida legdini wax uga fudud
336. Habar Jeclo, hadalka dib bay u gocotaa
337. Habar roob hayo, ta kalena inuu hayey modaa.
338. Habeen ciidan maaha
339. habeenkii hoos baa loo hadlaa maalintiina hareera haa layska eegaa.
340. hadal aan fiiro loo odhani wuu kula fogaadaa, caano aan fiiqsi loo dhamina feedhahay wax yeelaan.
341. hadal badani haan ma buuxsho.
342. hadal hadal kama dheera.
343. Hadal intaadan buu ammaan yahay
344. Hadal iyo hablaba duco la'aan bay tarmaan.
345. Hadal iyo hilbaba kala qalan.
347. hadal lama wadaagee caanaa la wadaagaa.
348. hadal nin badiyeyna ma dhamayn nin yareeyeyna waxba kama tegin.
349. Hadal nin badiyeyna ma wada odhan, nin yarreeyeyna kama wad tegin.
350. Hadal nin si u yiri, ninna si u qaaday
351. hadal tuurtuur kuma sama.
352. hadal waa dheh iyo dhagayso.
353. Hadal waa la kala odhan og yahay illaahayna waa la kala bariyi og yahay.
354. hadal waa margi.
355. Hadal waa mergi hadba meel u jiidma
356. hadal waayeel waa guudmar..
357. Hadal yar iyo hawl badan.
358. hadalaw nin si kuu yidhi hawraarayna ninba si kuu qaaday.
359. hadalka kiisa kulul iyo kiisa qaboobi meel buu isugu tagaa.
360. Hadalka wanaagsani waa sadaqo
361. hadalku intuu uurkaaga ku jiro ayuu amaanadaa yahay.
362. Hadalku intuu uurkaaga ku jiro ayuu ammaano yahay.
363. hadalna sii dhehbaa diley hanbana sii hudhbaa dishay.
364. haday fooli timaado gudo qarsiimo reeban.
365. hadba sidii loo jabaa loo dhitiyaa.
366. haddaad been sheegayso been run u eeg sheeg.
367. haddaad hungurooto waa la hadlaa oo habaa la dhisaa wax laug helo.
369. haddaad tagto meel lagu il laayahay ishaa layska ridaa.
370. Haddaan sacabka xeeli ku jiran, maxaa habeenkii loo tumaa.
371. Hadday curaddii durdurisay aaran maxaad moodday.
372. Hadday degdegsiiyo door dhalaan, kaadsiiyana kiish lacageey dhalaan
373. Hadday tubaako, faa'iido leedahay Habargidir baa liqi lahayd.
374. Haddii aan la kala roonaan roob ma dao
375. Haddii uu deg degsiinyo door dhalo raagsiin yuhuna kiish lacaguu dhalaa.
376. Haddii lagu sheego waa lays sheelaa, haddii lagu sheelana waa lays sheegaa.
377. hadii aad dhimanayso dhareerkaa layska duwaa.
378. Hal diidaysaa geed ay ku xoqato ma weydo
379. Hal libaax arkaysaa ma godlato.
380. Hal libaax arkaysaa ma godlato.
381. Hal maqaarka diidaysaa daldalool bay ka eegtaa.
382. Haliba wiilkay korisaa, wedkeeda leh.
383. halmaan hadal kuma jiro.
384. Hamba soor ma eh
385. Hangaraarac lug uma dhutiyo.
386. Harag sagaaro iiga kac ma ahee iiga durug ma leh.
388. Hasha naasa adag iyo weedha (hadalka) maxaa kulmiyey
389. Hashu ragaadka, maysku eryeysaa, mise wayska bixinaysaa.
391. Hawli jid caddeysay.
392. Hawo iyo hoos galbeed labadaba lama gaadho.
393. Heeraa wan ma eh??
394. Heesta geelu waa kala horreysaa.
395. Hilib beer laga dooray waa weyd.
396. Hilib hal dukhsi ayaa qudhmiya
397. Hillaac biyihiisuu muujiyaa.
398. Hoonbaro libaax bay soo wadaa.
399. Hooyadii ka guure habar yartii kuma negaado.
400. Hubkaaga iyo hayinkaaga, midna laguma hodmo.
401. Hubsiimo hal baa la siistaa.
402. Hunguri wax ka weyn la mariyaa wuu dillaacaa
403. Hunguri weyni kuunto weyni baa laga qaadaa
404. Hunnu hunnu hadal maaha, himbiriirsi arag ma aha
405. Hurdo cagahay ka bilaabataa.
406. Hurdo habar ma koriso.
maah maahyo Xarafka ( W )
.
835. Waa baahan tahay bakhtiga looma cuno
836. waa lagu shareeraa waxay sheegtaba ha waydee.
838. waalida ninkii soo baraa laga waraystaa.
840. waan xoolo yarahayna deeq lagagama hadho waan dad yarahayna dagaal lagagama hadho.
841. waano dhalan baa ka adag.(ka roon)
843. Waari mayside war hakaa hadho.
844. Waayeel ha soocine, wax aqoonta sooca.
845. waayeel hadalkiisa kaftan buu ku dhamaystaa.
846. waayeel hortiisaa caano loogu badhxaa.
848. Wadaad waa nin
849. Wadaanta isha ka xumaataa, faylkay la tagtaa.
850. Wadaantii geeleeda kaafida, baa mid kalena kaalmeysa.
851. Wadar iyo waaxid yaa waalan
852. wadiiqada yari wadada wayn bay kugu ridaa.
853. Wadiiqada yari waddiqada weyn bay kugu riddaa
854. wakhti kaa lumay muruguu reebaa.
855. wakhti kaa tegay tiigsimaad maleh.
856. Walaalkaa dhuux tagoogaa loogu soo subkadaa (dhaashadaa).
857. walaalkaa markhaatiga ku fur magtana la bixi.
858. walaalo is necebi way xoola yareeyaan wayna xabaalo badiyaan.
859. walaashaa iskuma hubtida seedigaa haysi seegina.
861. wan wayn jeeroo la gawraco indhihiisu cirka ma arkaan.
863. war jiraaba cakaaruu iman.
866. war la'aani waa dhego laaan.
867. war xumi dugsi ma fadhiisto.
868. waraabaa yidhi ulna layla gaadhi waa cayna wax igama tarto
869. Waraabe daalay, dirirtiisaa loo tagaa.
870. waraabe dhankii loo eryaaba waw toos.
871. Waraabe ulla lala gaadhi waa, orodna wax lagaga dhibi waa.
872. waranka ninka kugu dhufta iyo ninka kugu dhaqdhaqaajia ninka kugu dhaqdhaqaajiya ayaa xun.
875. Wax aad baratay waa baaskaa
876. Wax aqoon wax looma sheego.
877. wax is waydiintu ma xumee wax is waydaarsigaa xun.
878. Wax la dhalay iyo dhul baa loo marti yahay.
879. Wax la qarashaa ama qudhme ama qubte
880. wax raagaa rag kuma sama.
881. Wax rag kaa galay rako kaa gale.
882. wixii ay idho arkaan ayey ilko gooyaan
883. wax walba run moodaa rag ugu liita.
884. waxa jira sadex abaar, abaar geel ,abaar dumar iyo abaar rag. Abaar geel waa ilko laaan, abaar dumar waa ubad laaan, abaar ragna waa arin laaan.
887. Waxaan calaf ahayna lama cuno, waxaan hed ahayna looma dhinto.
888. Waxaan kashaada gelin, korkaaga yay dhaamin.
889. Waxaanad filanany iyo fallaari waa kaa fajiciyaan
890. waxaanad heli karayn waxaanad u baahnayn baa laga dhigaa.
891. waxay ili aragto ayaa ilko gooyaan
893. weel waliba wixii ku jiruu dhididaa
894. weylasha biree dibigu ha ku quustee
895. Wiil intuu ood ka booduu talo ka boodaa
896. wiilkii is waalaba wiil waabiyaa hela.
897. wixii faq lagu sheego fagaaray tagaan.
Maah Maahyo Xarafka ( N )
.
547. Naag kun baa koodisa ,kow baana guursada
553. Naag, naag ka umulisay iyo nin reer u weyni, midna siday wax u ogyihiin uma sheegaan.
554. Naagaha iyo carruurtaba sasabaa lagu wadaa
555. naagi kun nin way la sheekaysataa kawna way ka guursataa.
556. Naagi naag lala qabo waa u col
557. Naagi nimay legdaan, kama kacaan.
558. Naagi ninkay legedo kama kacdo
559. Naago abaal ha u gelin amaahse ha u diidin
560. Naago badhaadhahooday ka sheekeeyaan, ragna ba'ooda
561. Naago been baa lagu soo xero geliyaa runna waa lagu dhaqaa
562. Naago iyo riyaba diifta ayey isku eryoodaan
563. Naago jileec iyo naxariis midna wax kuma laha
564. Naago nimaan maddaxooda maja u rogin nin ma moodaan
566. Naago nin ay yaqaaniin col ma moodaan
567. Naago waa belo loo baahan yahay.
568. Naago waa u samir ama ka simir.
569. Naago wax laga bixiyey laguma dhaqo oo wax loo hayaa lagu dhaqaa
570. Naago yaryarasi ma le
571. Naagtii caana xun dhigataa iyana ku murud la'
572. Naaguhu hoosiis bay hadh moodaan
574. Naar hooba galaaso bartaa ey la aragneey, tiimbooy (Naar si fiican baa loo galaa, hadii kale banaankaa laga joogaa)
575. Naaso kor u jeeda nin arkaa, kuwo hoos u jeeda ma arko.
576. nabad la'aani waa nolol la'aan.
578. Naf wax jecel allaa dhibay
579. Nafeey, nin ku doona ku waa.
580. nafsi raaga rag iyo geel baa iska leh.
581. nafsigu ma hadho.
582. naftu orod bay kugu aamintaa.
583. Naftu waxay ogtahay ilaashataa.
584. Naxariis eebbe lagama quusto
586. nimaad dhashay kuma dhalin.
587. nimaad fadhiga kaga adag tahay looma saro kaco.
589. Nimaad kabahiisa tolayso, kafantaada tolaaya.
590. Nimaad kabo ka tolanayso kabihiisaa la eegaa.
591. nimaan balan lahayni waa nin aan diin lahayn.
592. Nimaan dhididin ma dhergo
594. nimaan dhul marin dhaayo malaha.
595. nimaan hadlin habartiina wax ma siiso.
596. nimaan hubsiimo lahayni war gal maaha(C)
597. Nimaan kuu furu doonin yuusan kuu rarin.
598. nimaan naxariisan looma naxariisto.
599. nimaan qaybin jirin haduu qaybiyo nimaan qadi jirin baa qada.
600. nimaan qooq dilin maroodi ma dilo.
601. nimaan shantaasi kaa dabaalin sharci kaama dabaalo.
602. nimaan shaqaysan shaah waa ka xaaraan.
603. nimaan shaqaysan shaxaad baa dila
604. nimaan waxa jooga garanin waxa soo socdana ma garto.
606. Nimay meeli buktaa isagay balbashaa
607. Nin aad kabtiisa tolaysaa, kadabkaaga jaraya
608. nin aan baqani ma bad baado.
609. Nin aan dhididin ma dhargo.
610. nin aan dulqaadasho lahayni waa geel aan horwayn lahayn.
611. Nin aan hadlin habartiisba qadisay
612. Nin aan kuu furayni yuu kuu rarin
613. nin aan maahmaahin cod kar maaha(C)
615. nin aan wax garad ahayn haanta gadaankeedaa wax loo saaraa nin wax garad ahna daaqsin geel.
616. nin aanad maalin ku baranin sanad kuma baratid.
617. nin abaal gala wax badan baa la arkaa ninse guda wax yar baa la arkaa.
618. nin ani yidhi dad iska saar.(sooc)
620. nin buka boqol u tali.
621. Nin casarkii isa sheegay, cishihii ceebi ma qabato.
623. Nin daad qaaday xunbo cuskey
624. Nin dameero dabadood ka degay meel uga tooban buu waayey.
625. Nin dameero rartaa dad la toy ma aha.
626. Nin dhintay kabihiisaa dhaama.
627. nin durbaan tumay ilaaq dalbay.
628. Nin durbaan tuntay ilaaq dalbay.
629. Nin duulay dantii kaa og
630. nin faash wataa xaabo ma waayo.
631. Nin fadhiya, looma saro joogsado.
632. nin faruurani ma fooryo.
633. nin gu kaa wayn garaad kaa wayn.
634. nin hadduu isukaa waalo waa laysla waalaa.
635. nin ilko waa wayn haduu dhintona inuu qoslayaa la moodaa.
636. Nin Illaahay ka dambeeya kabtii ma yeela.
637. nin is faanshay waa ri is nuugtay.
639. Nin iyo naag is qaba colna ma aha nabadna ma aha.
640. nin iyo qabkiis.
641. Nin jiifa lama legdo.
644. nin kaa wayna waxba looma sheego.nin dheerna waxba looma tilmaamo.
645. nin kaligii tashaday waa nin orgi rartay.
646. Nin keligii garramay, iyo nin dhul gannay midna ma gefo.
647. nin ku arkaaya looma saro kaco.
648. Nin ku necebi xantaa og, nin ku jeclina xogtaa og.
650. Nin kuu digay kuma dilin.
651. Nin la dhacay ama caytan ama habaartan.
652. Nin la sugayoow adna yaad sugin
653. nin lagu seexdaw ha seexan.
654. Nin maalin ma gaadhid, nina sanad ma gaadhid, nina weligaaba ma gaadhid. nin maalin ma gaadhid oo waa ninka kaa faraska dheereeya, nin sanad ma gaadhid oo waa ninka xoolihiisu sanadkaa meel caws badan daaqiyey, nin weligaa ma gaadhid oo waa ninka kaa gabadha/naagta wanaagsan.
655. nin magaalo ka dudaw siigo yare
656. nin mar waashay waalida loogama sheekeeyo.
657. nin nin kaaa xigo iyo hawl nin kaa xigo midna laguma deg dego.
658. nin ood sida iyo nin adhi la joogaa arin ma kala laastaan.
659. nin ooman biyaha hoo baa deeqa.
661. Nin qoyani, biyo iskama dhowro.
662. nin qurux badan naagtaada uga yaab nin fool xuna naftaada uga yaab.
663. nin rag ah looma duur xulo.
664. nin reer ugu wayn iyo naag naag ka umulisay midna siday wax u arkaan uma sheegaan.
666. Nin sigtay ma nabad gelin
668. nin soo fadhiiso laga waayo soo seexaa laga helaa.
669. Nin soori kaa qaaday waa nin seefi kaa qaaday.
671. nin tuur lihi sida uu u seexdo isagaa kaa yaqaan.
673. nin waalan tolkii baa u miyir qaba.
675. Nin walba intay taagtii tahay baa qoraxdu ugu tagtaa.
676. Nin walba meeshii buktaa belbesha.
677. Nin waliba waxa uu yahay ayuu ku moodaa.
678. Nin war kuu keenay war kaa qaad.
679. Nin wax dhaqay dhurwaana wax u dhaq.
680. Nin wax yaqaan daaqsin geel baa wax loo mariyaa, ninaan wax aqoonna qaanso qurqurkeed.
681. Nin wayn tag lama yidhaahdee wuxuu ku tagaa la tusaa.
683. Nin wayni waa qorax casar joogta.
684. Nin wayni wadkiisa waa yaqaan.
687. Nin xil qaaday eed qaad.
689. Nin xoola ku siiya in badan baad aragtaa ninse talo ku siiya wax yar baad aragtaa.
690. Nin yari waa nin ban soo ordaya.
691. Nina dabeecadiisa lama doorin karo.
692. Ninaan hadlin, hooyadiis qadisay.
693. Ninba curadkiisa ceel gee.
694. Ninba gurigii gaado ku leh
695. Ninba kaskiisuu kor tagaa.
696. Ninka aan hadalka suginin warrankana ma sugo.
697. Ninka aragiisu ku deeqo ayaa oontiisuna ku deeqdaa.
698. Ninkaad adhi weydiisanayso, geel weydii.
699. Ninkii belaayadaada raba, bawdkaagu qori ka jabsadaa.
700. Ninkii dhagar qaba dhulkaa u dhaqdhaqaaqa.
701. Ninkii dhimanayaa dheg baa dheer
702. Ninkii geed fuulay asigi lee kasoo degi
703. Ninkii seexdaa sixii dibi dhalay.
704. Ninkii talin jiray hadduu tago, midaan talin jirin baa yimaada.
705. Ninkii tiisa daryeelaa tu kale ku dara.
708. Ninkii uurka dabana Illaah baa arka, ninkii isha dabana Aadmibaa arka.
709. Ninna caadidii ma daayo, bahalna ceedhin ma daayo.
710. Nin meeli u cadahay meeli ka madaw.
711.nin caadadii ka maydh iyo dundumo ciid ka maydh labadaba waa lagu daalaa.
Maah Maahyo Xarafka ( L )
.
451. La jiifiyaana bannaan, La joojiyaana bannaan.
452. laabtu low ma aha hadba la laalaabi karo
453. laani
454. Laba layskuma daro: bidaar iyo timo, baryo iyo ad-adayg.
455. Laba qaawan isma qaaddo
456. laba tallaabo dhexdood baa talo ka dhalataa. laba u la.
457. Labaatan jir intuu geed ka booduu talo ka boodaa.
458. labadii qaydhin ku qaybsatay bisayl iskuma cawrido.
459. labadii xaqdaro ku heshiisa xaqay ku diriraan.
460. labo bukta ma is baaniyaan.
461. labo qaawani isma qaado.
462. lacagina lacag bay dhashaa injirina qindhicil.
463. Laf jabtay sideedii ma noqoto.
464. lafo geel iyagaa laysku jebshaa.
465. lama gano falaadh kugu soo noqon doonta.
466. lama huraan waa caws jiilaal.
468. lax gawracan maqaarsiib kuma xanuunsato
469. Laxi shilalkay is dhigtaa lagu qalaa.
470. Layligu kasha biyihiisa ku jiruu ka didaa.
471. libaax aan dhiig dhadhaminini habeen ma ciyo
472. Libaax deeqi ka gurxamisay
473. Libaax intay bulbushu ku taal, bahal ma cuno.
474. Libaax lab god lagama kiciyo.
476. libaax nin aan aqoon baa lax ka rida.
477. libaax nin ganay iyo nin galadayba og.
478. Lixdan jir laguma helo qiimigaad laba jirkaa wayday.
479. Loogow laguu minan fadhiyee.
481. lugtii jeeniga dhaaftaa way jabtaa.
482. luqun dheeraatay madax ma dhaafto.
483. luuq luuq maraw laasim laamiguu iman.
Maah Maahyo Xarafka ( K )
. 435. Kaadi badane waa loo gogol badiyaa
438. Kab xume ma hadho ee kab laawaa hadha.
439. Kaftan iyo kaadi baa laysku cadaaba.
441. karis xun iyana ku wax la
442. Kelyo nimaan lahayn bay kaadiyi dishaa.
443. Kibir waa lagu kufaa
444. kibir wuxu kaa saaraa hadhka meelse kuma geeyo.
445. kibiraw kab iga xoor faanawna far iga jabi.
446. Kitaab gurigiisii loo diiday, sayax Illaah baa baday.
447. Kitaab meelaan lagu fasirayn laguma furfuro.
448. kolka waylaha la helo ayaa loodana la maalaa
449. kuftin jillib iyo habaar waalid midina sahal kuma hadho
Maah Maahyo Xarafka ( F )
.
1. faan badan iyo faq badaniba ma wacna.
2. faanoole fari kama qodna
3. fadhi iyo fuud yicibeed laysku waa.
4. falaadhi gilgilasho kaagama godo.
5. Fallaartii cirka loo ganay cid kastoy filo
6. Far bugtaa, Faro ka dheer.
7. Far iyo meel bugtaa is og.
8. far kaliyihi waji ma maydho.
9. Far keliya Fool ma dhaqdo.
10. faras aanad lahayn fuul madiisa futaqaradh baa laga qaadaa
11. Fardaha dheereeyaa Fagaarahay isku arkaan.
12. fardo laysu hayo maxaa laysugu faan.
13. farihii dufan leh ayaa wax duuga.
14. faro ka ciyaar dabo ka ciyaar baa dhaanta.
15. Farsamo xumo, futada cankeeday ku goysaa
16. Faruurow maxaa berbera ku geeyey? Dee faduul!
17. fulay hooyadii ma goblanto.
18. fulay wax ka wadne weyn.
19. fulay wax ka qoryo badan.
20. fullaw guuli kuu dhawaydaa.
21. Futo iyo dhul isma huraan.
Maah Maahyo Xarafka ( G )
.
276. Gaal dil gartiisana sii
277. gaashaan qaad ma anbado.
278. Gabadh nin dhali karaa dhiqi kara
279. gabadha dheg-dameer in leeg baa ku dansanta wiilkana in til leeg baa ku darsanta
280. Gabadhi waa meel xun joog.
281. gacani waa miskiin.
282. Gacantaadu hadday dhudhub gasho, lagama dhuftee waa laga dhirindhiriyaa.
283. Gacantii oodan goyn karin, waa la shumiyaa?
284. gacmo wada jirbay wax ku goyn karaan.
285. Gadal gadaal geed looma koro
286. gadhba gadhbaa la tusaa.
287. Gar dabadeed, guu-guu (gunuunuc) baan nacay
288. gar waa loo wada islaam
289. Gardarraa ma guulaysto
290. Gardarro looma garbo yeelo.
291. Gari ilaahay bay taqaan
292. Gari laba nin kama wada qosliso.
294. gaws iyo gustoona layskuma ag dhaqdhaqaajiyo.
295. Geed joog gartii waa yaqaan, laga dhimayna dhaxalkii waa yaqaan.
296. Geed walba in gubtaa, waa hoos taal.
297. Geel carruuri qaaday ma foga.
298. geel caruuri qaaday ma foga.
299. Geel darreeray nin ka dayrshay ma awliya Allaa
300. geel indho kuul muxuu ka kasaa?
301. geel laba jir soo wada mar.
302. Geel soddon qaday, saddex kuma dari waayo
303. Geeli waa geel, wixii gooyaana waa geel.
304. Geel-jire isagooy ushu u goantahay ayuu xaggeen ka goostaa ku yidhaa.
305. Geeljire, geela waa wada jirtaa, waana kala jirtaa
306. Geelow geed walba daaqdaye, markaad Ciin daaqdaa laguu yaabaa.
307. Geeri nimaan aqoon iyo geel jiray ku wanaagsantahay. :)
308. Geeriyu nin aadan aqoonin iyo geeljiray ku roomntahay.
309. gees loaad kulayl kaa lagu jaraa.
310. Gees lo'aad kulaylkaa lagu gooyaa.
311. geesi allaahay ma xilo.
312. Geesi, Alle ma xidho.
313. Gobanimo waa joome.
314. God hadimo ha qodin, haddaad qoddana ha dheerayn, ku dhici doontaana ma ogid
315. god mar ku asturay xumaantiisa lama sheeg sheego
316. Gorayo la hub sayoo haad bay noqotay.
317. Gorgor, haadda ka weyn.
318. gorgortan saaxiib iyo walaal toona ma yaqaan.
319. Gudineey ima goyseen, haddaan badhkay kugu jirin.
320. Gudini geed ma goyseen, haddaan geed kale ku goyn.
321. Gumur uraasa, weyne gurudee (gumur wey urtaa waana lagurtaa)
322. Gurbaan Garabkaaga ha kuugu jiro ama gacalkaa hakuu hayo.
323. Gus ma adkee wax ka jilicsan buu helay.
324. Guur marka hore waa sino dhuuban yahay, marka dambena waa sino ballaaran yahay.
325. guursato loo galmoon og.
Maah Maahyo Xarafka ( C )
.
1. Caana daatay qabasho ma leh
2. Caano baqay haddaad aragto, waa bi'iso naagood.
3. Caano Jiilaal canba canbid.
4. Caano yar iyo ciidan yarba marka la waayo ayaa la tebaa.
5. Caasigaa iridkaaga ma mooga, baarri dadow dad kuuma noqdo.
6. Cabaabiba cadaab bay ka subxaanalaysataa.
7. Cadawgaa looma taahee, tun ku adkay.
8. Cadho walaal waa la bariyaa (waa loo dulqaataa walaalkaa).
9. Cadku ceeji, xil iyo geeriba kuu dil.
10. Calafkaa, nin ku rabaa baa haya.
11. Caleen qudhac calool geel ma buuxiso.
12. Caleen qudhac calool geel waxba kama tarto.
13. Cali noolba wax sii.
14. Calool adayg waa illaahay wehelkii.
15. Calool rag waa webi xagaa.
16. Canaan ka yaab ceesaan ma doojo(waa lagu canaanan dantaada looma seego).
17. Canaan ka yaab reer ma doojo.
18. Canbe laf baa ku jirta.
19. Canjeero siday u kala koreysaa loo cunaa
20. Caqli gaaliyo indho quraanjo lama arko.
21. Caqli: Dugaag sankuu ka galay; Xoolo, sankuu ka galay; Rag, xabadkuu ka galay; Naago, indhuu ka gala
22. Car faruurow foori gaalee?
23. Carab iyo ilkaa cid isugu dhaw iyana weeys qaniinaan.
24. Carab iyo labadiisa daan baa isugu dhaw iyana way is qaniinaan.
25. Carab loaad caws looma tilmaamo.
26. Caro walaal waa la bariiyaa (subax baa lala sugaa).
27. Carraabo, fadhaa quusiyey
28. Carrab dalab leh waa la gartaa, uur dadbanse lama garto.
29. Carruurey cayntaa ba´day.
30. Carruuri kor cabsooday leedahaye, kal cabsooda ma leh
31. Carruurta mulaca cayaar cayaar bay u dishaa, isagana waa u qur gooyo
32. Caruur gaalana ma aha muslinna ma aha ee waa kii lagu daraa.
33. Caruuri waa ciil laga waynaado.,
34. Casaan qurux kama qatana.
35. Casarkii wixii kugu dhacaa cishihii lagugu caayaa.
36. Ceeb looma dhinto, cara lalama qarxo, cayna looma dhaawacmo
37. Ceebtaaday kow ogtahay, kun looma sheego.
38. Ceel biyo lihi ma foga.
39. Ceel dad liqa, ul baa lagu dayaa.
40. Ceesaan ninkii weyddiinteda kugu dhiba kaxaynteedaa lagu dhibaa.
41. Ceesaantii arigeeda diidda orgi shisheeyaa saarta (fuula, u baxa ama ka qabsada).
42. Cid wax kusiisa wax badan baad aragtaa, cid kla talisase wax yar
43. Cidlo ciirsi m leh.
44. Ciirtaa dhamaa, ceebtaada yaqaan
45. Ciise socod kuma laabna, abeesona samir kuma laabna.
46. Cirmigaagoo dheeraadaa geel dhalayana waa ku tusaa.
47. Ciyaar baa dhab u gadoonta.
48. Ciyi waa ka beryey.
49. Ciyigii waa ka beryey qofkii cunay baa ka liita.
50. Ciyowga habeen dhawaaqay wax uu ka cawduu dareemay.
51. Col hortii baa hub la samaystaa.
52. Col iyo abaar cagahaagaa lagaga baxaa.
53. Col iyo nabad mid baa caynka lagu xejiyaa.
54. Col ku galay cabsi kugu reeb.
55. Col naago ka kacay iyo cadho nirig ka kcday midna ma sahal kuma qaboobo.
56. Colka wadhaf ma lagu dayey.
57. Colkaa ma dhamaadee ka kuu xigo ha u danbeeyo.
58. Cudud caano gaabsheen cagaar ma korsho.
59. Culimo dad u eki bay kugu dishaa, abeesona dhul u eki.
60. Cuntadaan gacantaada ku jirin iyo afkaagu way kala raagaan
Maah Maahyo Xarafka ( S )
.
771. Saddex baa la yidhi: Lixdan jir lexojeclo ha la wadaagin; afartan jir ha la garramin; labaatan jirna ha la legdemin.
772. Saddex baa rag u liita; Ma toshe, ma tashade iyo ma tashiishe
773. Saddex Ilaah waa karaa, mase suurowdo: Ilaahow guursan maayee wiil i sii; Ilaahow shaqaysan maayee xoolo i sii; iyo Ilaahow ku caabudi maayee jannada i gee.
774. Saddex lama arag: Marti nin ka yar, muddo maalin ka yar, salaad ragcad ka yar,
775. Saddex lama raaco: Ma horreeye, ma hambeeye, iyo ma haasawshe.(C)
776. Saddex looma adkeysto: Gaajo guri og, gardarro garab og,
777. Saddex markaan bartaan ka gaboobay: Dab ollolintiis, carruur aamusinteed, iyo awr carraabintiis.
778. Saddex wer-werkay kugu kordhiyaan: Faraska xun, naagta xun, iyo hoyga xun; haddana saddexdaas baa kaa bi'iye.
780. sadex col baa jira, col cad , col cas, col madaw, colka cad waa biyaha,colka casna waa dabka ,colka madawna waa dadka.
781. sadex la lama dego, doqon fiiro taqaan,fulay daandaansi yaqaan iyo geesi damac yaqaan.
782. sadexna la lama saaxiibo, nin aan rabi aqoon, nin aan rag aqoon iyo nin aan run aqoon.
783. Safar waa si wada yeel.
784. Sagaaro intay tub joogto bay tub kale dayataa
785. Sagaaro inteeda waa ku duq.
786. Sagaaro laba cad oo la kal qaado ma leh
787. Sagaaro, mindhaa ima barato.
788. Sahaydaa waa hor, socodkaana waa dib.
789. sakaaro laba tun oo laka qalo ma leh.
790. Salaadba waqtigeedaa la tukadaa
791. Samraa, sammo hela.
792. sankaagoo qudhma lama gooyo.
793. Seedi waa beer
794. Shan nin oo shidho qayb leh, hal shanshaa ka baxda, shan ninnaan shidho qayb lahayna, shan shanshaa ka baxda.
795. Shan shidda ma macaysaa.
796. shibiri maalibay dab qaaday buulkeedii baanay ku gubtay.
797. Shiikh markiis yimaado, shariifku, shubaakaduu ka baxaa.
798. shinbir duul duul badani af libaax bay gashaa.
799. shinbirba shinbirkiisuu la duulaa.
800. shinbiri laba geed ma wada gurato.
801. Shir looma wada uunsiyo
802. Shir naagood oo shan dhaafay waa shar
803. Shisheeye sheela duxa ma leh.
804. Shubaali waa biyo la bax.
805. sidaan kuugu lisay iigumaad hanbayn.
806. Sidee xeego lagu xagtaa ilkana u nabad galaan
807. sir ma qabe allaw sahana.
808. sir naageed lama sal gaadho.
810. sixun wax u sheege saaxir ka daran.
811. Sodcaal maa moodhar, sahayna waa lacag, saaxiibna waa kaba cad.
812. soo bax baa la leeyahay sacabka leefaysaa.
813. Soo joogso laga waayaa, soo jiifso laga helaa.
814. soomaalidu been way sheegtaa beense ma maahmaahdo.
815. Soomaalidu waxay casarkii kugu aragtay cishihii kugu caydaa.
816. soomalidu waa indho ku garaadle.
817. soor quudheed lama cuno xoolo quudheedse waa la qaataa.
818. Soori waa in xil lagaga tago iyo in xarrago lagaga tago
Maah Maahyo Xarafka ( R )
.
736. Ra saddex ka oggow: Gacan gudhan, gar weecsan, iyo guddoon jilicsan.
737. Raad arrooryo dib looma raaco.
738. rag gar baa kala saarta dumarna jaan(c)
739. rag hunguri buu isku raacaa.
740. Rag jidiin baa walaaleeya.
741. Rag la'aan waxba kuma yeeshee Rag xumaa ku disha.
742. rag qawl baa xidha dumarna meher.
743. rag sadex lama raaco, ma fakere,ma faaidayste,ma foorarsade.
744. rag waa arin keen iyo aqbalkeen.
745. Rag waa raggii hore hadalna waa intuu yidhi
747. rag waa shaah dumarna waa sheeko.
749. Rag walaalow wuxuu ku dhaamo la waa.
750. rag waxa ugu faan badan mar dhoof iyo mar duul.
751. rag waxa ugu liita ciil kama baxe iyo calooshiisa la ciyaare.
752. rag waxa ugu liita looma maahmaahe, looma sheekeeye, looma soo gale.(c)
753. rag waxa ugu liita, ma hadle ma heenseeye, ma haasawshe(C)
754. Rag wuxuu kugu bartuu kugu dilaa.
755. ragi sadex bay ku kala baxaan , wax tegay ka hadhidii, wax jooga ka hadalkii, wax soo socda ka haloosigii.
756. ragu sadex waa iskaga mid. Magaca, magta iyo maganta.
757. ragu waxa uu ka sheekeeyaa biiisa dumarkuna badhaadha hooda.
759. Reer ba'ow yaa ku leh!
760. Reer guura raac iyo carruurba loo kala sheekeeyaa, is mase arkaan.
761. Reer, naagbaa kaa raacda.
762. Reerka meelan loo husan looma haatiyo.
763. ri waalan ridaada laguma xidhto
764. riyuhu lugtooday shalan ku doontaan.
765. roob magaalo ku hooray ramaas soo bixin maayee laamiguu ku raftaan.
766. run iyo ilkaba waa la cadeeyaa.
767. Runi rag kama nixiso
768. ruux aan geeri iyo nolol midna ahayni/ ma dhiman mana noola.
769. ruuxba dhiishuu ruxduu caanaheeda dhamaa.
Haweenka dareenkooda ayay qariyaan inta badan
Baaritaano la sameeyay ayaa lagu ogaaday in %75 haweenka aysan gaarin gariirka galmada(macaanka raaxada) waxa ayna qubarada ku xeel dheer nolosha qoyska u cuskadeen in tani ay sabab u tahay arimahaan soo socda.
Iyada oo ka cabsi qabta in ay ka baxdo qadka: haweenka si weyn ayay uga baqaan in ay banaanka soo dhigaan dareemahooda ee ay ka helayaan macanka raaxada xiliga ay socoto ciyaar sariireedka taasina waxa ay ku qasabtaa in ay aysan helin gariirka galmada maadaama ay ku jiraan is caburin dhanka dareemaha ah.
In aysan isku kalsooneen ama ku kalsooneen dhismaheeda banaanka: haddii maskaxdaada mashquulsna tahay oo ay ka fekareyso waxa uu ninkaada ka aamisan yahay hab dhismeedkaada dibada ama in aad iso weydiineyso in ninkaada siineyso macaan oo uu dareemayo raaxadada , hadaba ogaaw hadii maskaxdada waxa ay doonto mashquul haku ahaatee in marnaba aadan heleyn raaxo garabryaheey.
Waxaan kula talinaynaa in dareemahaada aadan qarin xiliga ciyaaraadka una sheeg ninkaada si wleiba oo aad dareen ku heli karto maadama haweenka ka dareen adag yihiin ragga .
Maah Maahyo Xarafka ( D )
.
1. Daacadi ma hungowdo
2. Daahdaahow hortiis dafo waaye (Arrin degdeg u baahan lagama daaho sida heblaayo aad ogayd ooy hebel
3. Daawo tiro wax kuma tarto
4. Dab aan ku gubin kulaylkiisa ma ogid.
5. Dab ama hadal baa lagu bakhtiiyaa ama biyo
6. Dab iyo xanuun meel ma wada fadhiistaan.
7. Dab munaafaq shiday baa duul dhan guba.
8. Dabaan kuleelkiisa la arag danbaskiisa lagama leexdo.
9. Dabada iiga qor anigaa durugsan doonee (Ma dhiirrado nin aan garab wax lagula dhisayni).
10. Dabagaale timir gaari waayey qaraara buu yiraahda'.
11. Dabalaay gooji ama ha goojin geela gu'ga dhalay uun baa lagugu tirin.
12. Dabeecad xuma dad kaa saartay.
13. Dabeecaddu diinta waa ka badh.
14. Dabkii baxayaa dab lagu qabsadaa.
15. Dacartuba mar bay malab dhashaa.
16. Dacas iyo dameeraba lama kala laha.
17. Dacas kaa wayni dhiiqaday kugu farjiyaan.
18. Dacawadii tallaabada nebiga ku dayatay, teediina ka tagtay tu kalena gaari weydey.
19. Dacawo duul-duul badan af libaaxeey dalaq dhahdaa.
20. Dad iyo weel godanba waa la badsadaa (weelka godan biyahaa ku urura)
21. Dad kaa badan iyo biyo kaa badanba way ku hanfiyaan.
22. Dad wax ugu liita ma tashe ma toshe ma tashiishe.
23. Dad wax yar tare ma ahee, wax ma tare ma leh.
24. Dad waxa ugu muran badan jaxar iyo jaahil
25. Dad waxa yaqaan nin tuugsaday iyo nin u taliyey.
26. Dad waxaa yqaan nin tuugay iyo nin u taliyey.
27. Dadku hadalkay isku afgartaan xooluhuna urta.
28. Dadqal looma gurguurto.
29. Dagaal qofbaa ku dhintee qof kuma dhasho.
30. Dagaal wiil kuma dhashee, wiilbaa ku dhinta.
31. Dal aqoon la'aan waa la habaabaa, dad aqoon la'aana waa la qadaa.
32. Daleel marow maradiis geed ma daarow
33. Dameer dhaan raac.
34. Dameer waa dameer sidii goodirkaba haw boodee
35. Dameeraha Adari qofkii oodda ka qaadaa aroorsa.
36. Dameeraha Awdal ninkii ooda ka rogaa arroorsha
37. Dameeraha ta ugu xun baa ugu haraati kulul.
38. Dameeraha ta ugu yar baa ugu biqlo badan.
39. Dameeri dhaan raacday.
40. Dameeri isku hallayn bay hooyadeed dabada uga nuugtaa.
41. Dameero awdalan ninkii ooda ka qaadaa arooriya.
42. Dameertu geel-didiska khuruf-khuruftay kaga dartay.
43. Dameertu inta aanay cida baran ayey dhuusada barataa.
44. Dameertu isku halayn bay hooyadeed dabada uga nuugtaa.
45. Dameertu ma hadhsato ilmaheedana ma hadhiso.
46. Dammeeraley Dad la xeer maaha.
47. Dan iyo xarrago is weyday.
48. Dan layskuma naco.
49. Dani waa seeto
50. Dantaada derin karkaranna waa loogu seexdaa
51. Dantaada iyo madaxaaga midna lagama boodo.
52. Dantaadana, maqaar eybaa loogu seexdaa.
53. Dantii mooge, maro duuga ka liitee.
54. Dantu ceebba ma lahee dadkuun baysku nacaya
55. Darandoorriyaaba naas-naasi (Nin ordaaba istaag
56. Dardaaran caweysin kallah arooryaad buu leeyahay (Arrin la qorsheeyey meel laga bilaaboayey leedahay
57. Dardaaran waa inta xayga la yahay.
58. Dawaco geel ma cunto.
59. Dawaco meeshay macal idood ku baratay, macaluul ugu bakhtidaa
60. Dawarsato dariiqay ku collowdaa.
61. Deero waa dal maddays.
62. Deriskaa dagaalkaaga rabaa, dooradaada ceshaas ku dhahaa
63. Deriskaaskaa marna ku dayo marna ku diin.
64. Dhabada yari dhabada wayn bay kugu ridaa.
65. Dhac dushii laguma wada hadlo.
66. Dhadhan shaa waalan dhergaana ka sii daran.
67. Dhagar qabe dhulkaa u dhaq-dhaqaaqa
68. Dhagax meel dhow buu ku dhacaa, hadalna meel dheer
69. Dhagax tuujin iyo taabasho waa isugu mid
70. Dhalaan dheelaa baradi, dhusuntaa far koo galiyee?
71. Dhalaan dheelaa baradi,dhusuntaa far koo galiyee = Dhalaan (caruur,ilmo,ubad)ciyaarta bartay dabaduu
72. Dhalaan qayladu waa qaboonada.
73. Dhaliili dhaban bay ku taal.
74. Dhalinyaro dhubuq dhubuq hore dhabana hays danbay leedahay.
75. Dhallaan dhargay fartaa loo lulaa (way iska qoslayaan)
76. Dhallaan qayladii waa qaboonada.
77. Dhar kaa dheer dhaxan kaama reebo.
78. Dhaxal gorayo dhabad baa leh.
79. Dhaxal goroyo dhebed baa iska leh.
80. Dhedo roob noqon weydey
81. Dheere iyo gabane un baa jiree, Dhuubane majiro.
82. Dheerow ii gaabow yaa jaree, dhuubow ma jaro.
83. Dheg haddii la jaro daloolkaa hara.
84. Dheg wax xun maqlaysaa wax wacan ma weriso.
85. Dhegta hadii la gooyo daloolkaa hadha.
86. Dheriga karkaa maxaa ka keenay, kulayl weeye.
87. Dhib lagula qabo dhib ma eh.
88. Dhicisku inta mindida loo soo siduu bakhtiyaa.
89. Dhidar xabaalo qod bartay qudhin buu uga dhacaa.
90. Dhiig islaan ma qarsoomo.
91. Dhiil maran iyo dhiil buuxa la iskuma dhufto (Wax aan isu qalmi la isma dhaafsado).
92. Dhilaa la waaniyey markaasay tidhi ii dhakhsada rag bay sugayee.
93. Dhillo, intaadan dhillo oran bay dhillo ku tiraahdaa
94. Dhilo garcatay mar horey ku nabad gashay.
95. Dhoofaa kaa dhimay! (bal tan ka warran, ma run baa?)
96. Dhoofaa kaa dhimay.
97. Dhool bari ka soo kacaa dhaan loo nageeyaa.
98. Dhubuq-dhubuq hore dhabanahays dambey leedahay.
99. Dhur waa la tegis bartay ka ridistu waa ku ceeb.
100. Dhurwaa dhoomo laguma rarto.
101. Dhurwaabaa lagu yidhi fool xumadaa, markaasuu yidhi walaalkay weerana ma aragteen.
102. Dhuumashada dhabarku muqdo dhuumasho ma aha.
103. Dib u gurasho dib bay kuu dhigtaa.
104. Dibi hooyo xumi hore uma koro.
105. Dibi hooyo xumi korme ma noqdo.
106. Dibi hooyo xumi, hore ma noqdo.
107. Dibi, bay waw dhutiyaa.
108. Diidiink weelshee deymoodaa ka koriyee ma danbar manuujiyaaw = Diinku ubadkiisa eegmaduu ku koriyaa.
109. Dix dhaaxood dhagax ka waa, hayeesa hangool ka waa
110. Dixrigu(duqsigu) dantiisuu qudhunka ugu jiraa.
111. Doc ka yeedh iyo dameerkaba daankaa la jebiyaa.
112. Doofaarka ficil la'aan baa loo cadaabaa.
113. Dooro hadey hal waddo iyo hadey toban waddo Kurug ,Kurug ma Dhaafeeyso......
114. Dooro hadey hal waddo iyo hadey toban waddo kurug, kurug ma dhaafeeyso.
115. Dooro qoor qabasho biyo kuma cabto.
116. Dooro xaarka way wada cuntaa, af-tirashadeyse isku dhaantaa.
117. Doqon alle bariday xeradeeday ka aragtay.
118. Doqon dib bay wax ka garataa.
119. Doqon ha u gargaarin hana gargaarsan.
120. Doqon iyo habeen baa madaw.
121. Doqon milantay iyo geesi damac bartay dhexdoodaa miidaamo ka hacdaa.
122. Doqon nebi Muusaa habaaray
123. Doqon qaddar alla taqaanna qulucdaada looma dhiibto.
124. Doqon sokeeye maaha.
125. Doqoneey dabkaa ba
126. Doqoni amaanay lahayn bay u rixisaa.
127. Doqoni cad ciid loogu riday cay bay mooddaa
128. Doqoni calaf ma leh.
129. Doqoni haddii nla xifaaltamo in la is diriray bay mooddaa.
130. Doqoni hoosiis bay had mooddaa.
131. Doqoni meeshii la isku diriray uun bay ogeyd, meeshii lagu heshiiye sema oga.
132. Doqoni qiiq kama kacdee daamankay meer meerisaa.
133. Doqoni saaf carro loogu riday, sad bursiinyo ma mooddo
134. Doqoni sokeeye ma aha.
135. Doqoni waxay leedahay laba iyo toban indhood, hal mid waxay ku aragtaa.
136. Doqoni xarigga lagu xiri xusulladay ku sidataa.
137. Doqoni xin mooyiye, xisaab ma oga.
138. Doqoniino waa shil.
139. Doqonkii lumay oo la soo helay wuxuu yiri; "Maxaa la iiga farxi berriba waan lumiye.
140. Doqonta usha agteedaa lagu dhuftaa haday garan waydana goshaa oo geshaa.
141. Doqontu afka xanbay ku sidaa ishana xil.
142. Doqontu hadalkay dib u gocotaa*
143. Doqontu marka la ficil tamayo in laka tagayo ayey moodaa.
144. Doqontu xeerna ma hoyso, xoolana ma hoyso.
145. Dudumo dheeraataa dhulkuun bay ku noqotaa.
146. Dudun dareen ii dugsasho inis ki dartooy = Dudun dareen iyo dugsasho,ha iskugudarin.
147. Dudun dareen ii dugsashu inis ki dartooy.
148. Dukhsi biyo ku dabaal bartay fuud buu ku bakhtiyaa.
149. Dukhsi dantiisuu dumurka (qudhunka) ugu jiraa.
150. Dukhsi dantiisuu dumurka ugu jiraa.
151. Dukulush timir deeri waayi Kharaaraa tuf in erre?
152. Dul qaadasho yey noqon tii dibiga
153. Dumaal ni ka xishooday kama ilmo dhalo.
154. Dumar iyo dheri toona yar yaraysi malaha.
155. Dumar yaryaraysi male
156. Dumarka been baa lagu soo xero geliyaa runa waa lagu dhaqaa.
157. Duqsi, caanuu ku dabaal bartaa fuudbuuse ku gubtaa
158. Durduro geel baa ku jaba.
159. Durduro waxarood xanan(qodax) bay kula gashaa.
aa.
Maah Maayo Xarafka ( Q )
.
716. Qaadis iyo jiidis waa isla guryo geyn.
717. Qalbigu laba ruux ma wada qaado.
718. Qawl nin wayn ka dhacay waa qolof geed ka dhacday.
719. Qaybshe qad ama qaaday.
721. Qof aan waxa soo socda garan waxa joogana ma garto
722. qof caashaq hayaa wax ka calaancal badan(C)
723. qof nool oo ku hortaagan lagama quusto.
724. qof walba qumanihiisaa qoorta ugu jira.
725. qof waliba wuxuu dhigtuu dheeftaa.
726. Qof waliba intuu cunuu ciidamiyaa
727. qofkii aragiisu ku deeqaa oontiisuna ku deeqdaa.
728. qoryo adistooda isku duwis baa horreysa
729. qosol badani qoonsimaad noqoy.
730. Qosol hiil leh.
731. Qosol qoonsimaad noqay.
732. Qufac iyo uur midna ma qarsoomo.
733. qunyar socde qodaxi ma mudo.
734. Quruxi waa ishaada, qiimana waa ayaankaaga.
735. quud aan jirin qoryo u guro.
Maah Maayo Xarafka ( x )
.
898. xaasidaw xoogga beel.
899. Xabaallo waalid baa xoolo lagala baxaa.
901. xadhko geel ma wada xidhaan.
902. Xaglo laaban xoolo kuma yimaadaan
904. Xalaafo waa Xoogii Xirsi Muude
905. Xarrago dumar xanuun ma leh
906. Xiiso iyo xoorba way gudhaan.
907. Xog mooge xaajo waa dilaa.
908. Xoolo lama cunee dadkoodaa la cunaa.
909. Xoolo quudheed waa la qaataa, soor quudheedse lama qaato.
910. Xoorkii laga dhamay xagaagii iyo xusuus baa geel lagu xer geeyaa
911. Xornimo adaa ku noole,iyadu kuguma noola
Maah Maayo Xarafka ( J )
Maahmaahda Qaybta "J" ka Kacda
.
430. jacayl biri ma gawso.
431. Jacayl Biri ma goyso Biyana kaama maydhaan"
432. jidh qalaad waa dhul qalaad.
433. jiid aan ku jiidee waa gacmo daalis.
434. Jinni, Ninkii keenaa bixiya
Maah Maahyo Qaybta ( T )
1. Tabcadaa ma tuugoobo.
2. Talo adigaa ku nool ee iyadu kuguma noola
3. Talo laba adin dhexdood bay ka dhalataa
4. Tol la'aani waa tows.
5. Tol yarraaday, tafo naagood baa laga dayaa.
6. Toladu waa mar aad gaadhi waydo iyo mar aad garan waydo
7. Tolkaa maw talisay, mase tuugtay.
8. Tolkaaga iyo xaaskaaga midna looma xoog weynaado.
9. Tuhun waa sed.
10. Tuug la qabtay talo ma laha.
11. Tuug tuug ma xado.
Maah Maahyo Xarafka ( B )
1. Baadi nin aan lahayn bay agjoogtaa
2. Baahiyi qof kuu daran bay kuu geysaa.
3. Baareey guur, oo sixnigaagana la guur.
4. Baddu waa isku dhadhan.
5. Badhi mag ma laha.
6. Balaayo laba qad ha kuu jirto.
7. Balaayo madax la qabtay leedahaye minjo la qabto ma laha.
8. Balaayooy buulkaagaa laga galaa.
9. Ballan habeenimo, jarmaado subax buu leeyahay.
10. Ballaysin bir ka adag.
11. Ban waraabiyo gaala baqataba baraa la helaa.
12. Bannaankaba arkaayow maxaa babac ku saaraaya
13. Bannaankiis mare maradiisa geed ma qabsado
14. Baqal fardo la miratay dhigood bay is moodaa.
15. Barasho horteed dad ha nicin
16. Barasho horteed ha i nicin
17. Barasho u yeelo geedkaad cugsan doonto.
18. Bari waaga mooyee wax san kama yimaadaan.
19. Barrooriba buulkeeday ku hartaa.
20. Bartii yaqaan, bari uma korodho.
21. Bartii yaqaannbar xoolaad kuma korodho.
22. Baruur qudhuntay baa baruuro badan qudhmisa.
23. Baruuro sabool, badhaadhaa leh.
24. Baryo badan iyo bukaan badanba waa laysku nacaa.
25. Baryo iyo is daluuc layskuma daro.
26. Basari buulkeeda bayaayo waaye
27. Baso waa baso si kastoo loo subko.
28. Bawdo rag, maalinba midbaa qaawan.
29. Beec-mushtar bilowgiis bur iyo bajiye waaye.
30. Been doode been buu dhaartaa.
31. Been fakatay runi ma gaadho.
32. Beeni raad ma leh.
33. Beentaada hore runtaada danbay u xuntahay.
34. Beentaada hore, runtaada dambey dishaa.
35. Beentaada hore, runtaada danbey u daran tahay.
36. Beer wax dhalow ba'
37. Beerka jecli, xaydha jecli.
38. Belaayo aanad guriga keensan banana kaama raacdo.
39. Belaayo guur bay ku tiraahdaa ama guurso.
40. Belaayo hor la qabtay leedahay ee dabo la qabto ma leh.
41. Belaayo kaa sii jeeda layskuma soo jeedsho.
42. Belo markay adiga kaa maqan tahay, qayrkaa bay ku maqan tahay
43. Bidaari sibiq bay kugu gashaa.
44. Bilaysini Bir ka adag
45. Bililiqo doon waa nabad diid.
46. Bil-saddex reerkaagana waa kaa kaxaysaa, reer kalena kuuma geyso
47. Bir baa bir goysa.
48. Birta adag dab ayaa lagu jilciyaa.
49. Bisayl iyo ceedhiin waxa u dhexeeya waa yac-yacood.
50. Bisqin rag bay kuu gaysaa ragse kaama celiso.
51. Biya sar tegey waa la sugayaa
52. Biyahaan fiiqsi loo liqin, iyo hadalkaan fiirsi loo oran feerahay wax yeelaan.
53. Biyo ay horotood dhooqo tahay, dabadooda maxaad mooday.
54. Biyo gorore oo meel godan bay isugu tageen.
55. Biyo meel godan bay isugu tagaan.
56. Biyo sacabbadaadaa looga dhergaa.
57. Biyo socdaa biyo fadhiyey kiciyaan.
58. Boqol sano oo dawlad xumo ah, hal habeen oo dawlad la'aana baa xun.
59. Boraan hadimo ha qodin ku dhici doontaa mooyee.
60. Buubaal biyaha korkiisa saran buu ka didaa
61. Buur caws ah oo biyo ku agyaal baadi doonyoo biciidkuba waa
62. Buurta Saw iyo Sogsogley iyo Samow Boorame
Subscribe to:
Posts (Atom)